Hepatitis C
KIMCHANG ZAWKA HRIATNA

KA THA VEK E
IN ENTIRA
INENKAWL DAM

Hepatitis C tan natna danna a awm lo mahse Enkawl dan a awm1

Hepatitis C in thin tihchhiatna & thin Cancer a thlen thei2

Enkawlna chuan Hepatitis C Hrik a nuai bo thei3

Thin a pawimawhna4

I thin hi i khawchhunga taksa bung hrang lian ber a ni a, hrisel thatna tana pawimawh ber (hawnna chahbi) a ni. Thin hian hna chihrang 500 a thawk, heng hi telin:

  • Ei in pumpuiin a thial laia thau lo tichhiatna lama hnathawk, mit insiamna ah.
  • Thau (cholesterol) siamna ah, tichuan taksaa thau zawnnaah puitu protein tha chi siamna ah.
  • Thisen fim tana protein thenkhat siamna ah.
  • Glucose chuangliam glycogen (chakna khawlna) a thlengna ah.
  • Thisen glucose leh amino acid te chuktuah remna ah.
  • Damdawi dang dang leh chhiatna thlen thei thil te lak an thisen atanga ruihtheihna/ tur te lakkianna ah.
  • Thisena hemoglobin leh iron khawl hna thawhna ah.
  • Thisen chhuak thununin (coagulation factors) thisen khal tihtlemnaah.
  • Natna dona thil thenkhat siamin hrikaina a do a, thisen kawnga hri (bacteria) te hnawlna ah.

Hepatitis chu engnge ni?

“Hepatitis” chu thin vung hi a ni. Zu in nasat leh ruih te, damdawi thenkhat, leh damlohna thenkhat hian hepatitis an tichhuak thei. Mahse, hepatitis hi a tlangpuiin natna hrik in a tichhuak ber2

Hepatitis C chu engnge ni?

Hepatitis C chu hrik a ni, chu chu a tawizawngin HCV tiin an ko thin. HCV chuan thin chu a nghawng a, hepatitis a lo piangchhuak thin a ni. Hepatitis C natna nasa tak chu he natna neih atanga thla 6 sawina a ni.2 Atlangpuiin he HCV nei damlo 25% te hi he hunah hian an dam fel leh thin.5 He natna vawi leh khata nei na te chu na lo te atangin na taka natna hriltu tlem te chauh neiin emaw nei lo vin damdawi in luh tul thlengin na takin an awm thin.2
HCV na tak nei damlo 75% vel te chu benvawn HCV khirh tak an nei ta thin.5 Damdawi nena tha taka enkawl a nih loh chuan, HCV benvawn chuan thin ro (thina ser siamna), thin cancer, leh thin tha lo a thlen thei.

India ram ah hian hcv natna hi eng ang taka tlanglawn nge a nih?

A tlangpui thuin India mi 100 zela pakhat hian HCV a vei anga ngaih a ni. India ram ah kum 2014 khan hrikai thar mi 2,88,000 awm anga ngaih a ni. India ram ah HCV kungkaih thi hi kum tinin mi 96,000 lai maia sanga ngaih a ni.6-8

HCV hian i thinah engnge a thawh?

HCV nena natna lam Course

Thin hrisel

Thin hrisel chu a to tha leh thei, emaw a chawr leh thei, a chhiat tawhnaah. I thisen thlifim turin a thawk a, chakna a pe a, natna kai tur a do thei.2,9

Fibrosis

Thin natna ah chuan, thinvung chu a ser tan thin. Chu ser tissue chu a thanglian zel a, thin hrisel tissue chu a zuk thlakthleng thei. Chutianga thiltih chu fibrosis an ti. He dinhmunah hian, i thin chuan a hrisel that lai angin hna a thawk tawh lo ang.9

Thinro

Thinro chu, thin ser tissue sak tak in tissue hrisel nem tak a zuk thlak thlengna, thin tihserna a ni. Thinro chu he dinhmunah hian enkawl a nih loh chuan, a hna a thawk thei mumal lo va, thin chhiatna a thlen thei.9

Thin Cancer

Hepatocellular thin cancer (HCC) emaw thin cancer emaw chu thin cancer natna bulpui tlanglawn ber chi a ni. Thina bul intan cancer chu thin cancer bulpui tia koh a ni. Chu chu cell hrisel lote thin ah an thanlen a, an taidarhna a ni.10

Hepatitis C vei thei dinhmunah tu te nge ding?

He natna kai mi pakhat thisen i taksa chhungah a luh chuan hepatitis C natna i vei thei. Heng hi i tih chuan chutiang thil chu a thleng thei:

He natnat kai mi pakhat nen damdawi inchiuna hriau in intawm in.2,11-13

2001 hmaa thisen pek i dawnin, thisen chu tihdan pangngaia felfai taka hepatitis C emaw natna hridang test a nih loh chuan.1,2,11-13

Hepatitis C nei nu hrin i nih chuan (nu atanga naupang inkaichhawn theihna chance hi 5% a ni).1,2,11-13

Hrikai mi pakhat tana an hman tawh hrik ilo laka tihthianghlim loh hmanrua tea tatoo chhut emaw chhun chuan.1,2,11-13

Hrik kai mi pakhat tana an hman tawh hriau nena i invirh kuak mai chuan.1,2,11-13

Hrikai mi pakhat inmehna emaw hanawhna emaw i hman chuan.1,2,11

Hemodialysis tih i ni tawh.2,12

Lung inah hna i thawk thin tawh emaw i tang thin tawh chuan.2,12

Hepatitis C nanta hi mipat hmaichhiatna hman atanga kai theih ni mahse hetiang atanga kai hi an vang hle.

A tlangpui ei leh in lama thurawn

I ei in chu i ei thin leh inchawih tawk tak ei leh in, heng telna hi a ni tur a ni:14

  • Be a siam chhang te leh cereal te.
  • Protein thahnem tawk pai ei in entirnan sa, sangha, thei pil sak chi, artuite leh bawnghnutea siam thil te.
  • Thlaihnah thlairah tam tawk leh theirah te.
  • Tui tam tak (a lo berah nitin no 6 atanga no 8 thlengin).

Heng hi ti lo turin emaw titlem turin rithlah rawh:

  • Chi, chini tam lutuk leh eiin a thauna pai tam lutuk te.
  • Zu in.

Hepatitis C a inkaichhawn theih loh dan?

Hrik kai mi pakhat nena inchibai emaw kut inchelh in1,15-16

Hnute tui, ei leh in emaw tui atangin1,15

Khuh in leh hahchhiau in1-16

Tui hleuhna dilte(swimming pools) leh sauna te1-16

Inpawm, infawh leh duat taka tanga bei1-16

Choka bungrua leh thil tanna hmanrua te, no pakhata in te1-16

Inthiarna in leh inbual in intawm te1-16

Thawmhnaw intawm te1-16

HCV ka vei tih engtinnge ka inhriat ang?

HCV i vei leh vei loh i inhriatna awm chhun chu in entir a ni. Doctor ten HCV chu enna (tests) chi hnihin an en thin.

  • a. Thisen la a, antibodies enfiahna – (antibodies chu) natna hrik dova taksa hri dotu (immune system) in hri do leta protein a siam te an ni.
  • b. RNA tia koh natna hrik in a siam thil endika enfiahna a ni.2-11

Atibody test-a negative mi tam zawk ten HCV natna an nei lo va, chuvangin enfiahna (testing) dang a tul tawh lo.

Sawifiahna:

A chhung thuawm te hi Hepatitis lama chanchin hriattirna leh hriatzauna atan chauhva tihchuah mai an ni a. Eng thil kawhna leh/emaw mihring pathumna hnena link hian Mylan remtihpuina emaw intiamna emaw a siam lo. Chanchin heta tel te hi a dik famkima a tharhlam a ni tih tihchian nan nasa taka beihpui thlak a nih laiin, Mylan hian aiawhna a siam lo a, heta tel tinreng atanga chanchin semchhuah te dik famkimna lam thil ah mawhphurhna a la lova, chuvangin diklo, omssion emaw a hnu leh thil ah te mawhphurhna a nei lo – dan lam thil emaw thil dang emaw, heta chhawpchhuah chanchin hriattirna te hman avanga lo chhuak thilah, tichuan chutiang thil atanga dan mawhphurhna lo chhuak chu fiah takin a hnawl e. Helaia chanchin kimchang ziahluh te hi dik tak leh a thar ber ni thei tura tichiang turin theihtawp chhuah a ni. Mylan hian aiawhna emaw a chhung thu te a dik leh dik loh thu ah mawhphurhna a nei lova, tihsual emaw hmaih emaw dan lama mawhphurhna emaw, thil dang hemi kal tlanga thu kimchang pek chhuahna leh chutiang anga mawhpuh theihnaah mawh a phur lovang.

Khawngaihin Hepatitis chungchang a tam zawka hriat i duh chuan i doctor kha biarawn rawh. I doctor kha nangmah kaihruai tur chea tha ber a ni. Heta chanchin chhawpchhuah hian i doctor pek che damdawi lam thurawn ai a awh lo.

Thu lakna te:

  1. 1. NHS Hepatitis C Symptoms. Available from: http://www.nhs.uk/Conditions/Hepatitis-C/Pages/Symptoms aspx. Accessed on 22nd February 2015.
  2. 2. CDC, Hepatitis C General information. Available from: http://www.cdc.gov/hepatitis/HCV/PDFs/HepCZGeneralFactSheet.pdf. Accessed on 22nd March 2015.
  3. 3. Treatment of Hepatitis C Up to date. Available at https://www.uptodate.com/contents/hepatitis-c-beyond-thebasics#H17555986. Accessed on 17th Dec 2018.
  4. 4. Health library. Liver Anatomy and Functions. Johns Hopkins Medicine. Available at https://www.hopkingmedicine.org/healthbrary/conditions/liverbillary_and_pancreatic_disorders/liver_anatomy_and_functions_85,P00676. Accessed on 26th Dec. 2018.
  5. 5. Behzad Hajarizadeh, Jason Grebely. Gregory J. Dore. Epideminology and natural history of HCV infection. Nat Rev Gastroentrola Hepatol 2013;10(9):553-62.
  6. 6. Puri P. Anand AC, Saraswat VA, Acharya SK, Dhiman RK, Aggrawal R. et. at. Consensus Statement of HCV Task Force of the Indian National Association for Study of the Liver (NASL). Part I: Status Report of HCV infection in India. J Clin Exp. Hepatol 2014;4(2):106-116.
  7. 7. Dhiman RK. Future of therapy for Hepatitis C in India. A matter of Accessibility and Affordibility ? J Clin Exp Hepatol 2014:4(2) 85-6.
  8. 8. Amirthalingam R and Pavalakodi VN. Prevalence of HIV 1, HCV and HBV infections among inhabitants in Chennai City at Hi-tech Center, Tamil-Nadu-India Medical Science 2013;3(8)24-28.
  9. 9. The progression of Liver Disease. American Liver Foundation. Available at https://liverfoundation.org./forpatients/about the-river/the-progression-of-river-disease/#1503432164252-f19f7e9c-0374. Accessed on 20th Dec 2018.
  10. 10. Liver Cancer American Liver Foundation. Available at https://liverfoundation.org/for/patients/about-the-river/disease-of the liver/liver-cancer/ Accessed on 20th Dec 2018.
  11. 11. Chopra S. Patient education: Hepatitis C (Beyond the Basics) Up To Date. Available from http://www.uptodate.com/contents/hepatitis-c-beyond-the basics. Accessed on 22nd March 2015.
  12. 12. NIH. What I need to know about Hepatitis C. Available from http://www.niddk.nih.gov/health/information/health - topics/liver-disease/hepatitis-c-Pages/ez.aspx. Accessed on 22nd March 2014.
  13. 13. CDC Hepatitis C Information for the Public. Available from : http://www.cdc.gov/hepatitis/c/cfaq.htm.
  14. 14. Viral Hepatitis, Diet and Nutrition: Entire Lesson. United States Department of Veterans Affairs. Available at https://www.hepatitis.va.gov/patient/daily/diet/single-page.asp. Accessed on 26th Dec 2018.
  15. 15. Hepatitis C. Key Facts World Health Organization, Retrieved from https://www.who.int/news-room/factsheets/detail/hepatitis-c. Accessed on 11th Dec 2018.
  16. 16. How hepatitis C is not transmitted. Hepatitis C: Transmission and prevention. infohep. Available at http://www.infohep.org/How-hepatitis-C-is-not-transmitted/page/2620968. Accessed on 11th Dec. 2018.