ਹੈਪੇਟਾਈਟਿਸ ਕੀ ਹੈ?
“ਹੈਪੇਟਾਈਟਿਸ” ਲੀਵਰ ਦੀ ਸੋਜਸ਼ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਲੀਵਰ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਅੰਗ ਹੈ ਜੋ ਪੋਸ਼ਕ ਤੱਤਾਂ ‘ਤੇ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਖੂਨ ਨੂੰ ਸ਼ੁੱਧ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸੰਕਰਮਣ ਨਾਲ ਲੜਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਲੀਵਰ ਵਿੱਚ ਸੋਜਸ਼ ਜਾਂ ਕੋਈ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਸ ਦੀ ਕਾਰਜਕੁਸ਼ਲਤਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਅਲਕੋਹਲ ਦੀ ਵਰਤੋਂ, ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਪਦਾਰਥ, ਕੁਝ ਮੈਡੀਕਲ ਸਥਿਤੀਆਂ ਹੈਪੇਟਾਈਟਿਸ ਦੇ ਕਾਰਨ ਬਣ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਪਰ, ਹੈਪੇਟਾਈਟਿਸ ਅਕਸਰ ਵਾਇਰਸ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।1
ਹੈਪੇਟਾਈਟਿਸ ਬੀ ਕੀ ਹੈ?
ਹੈਪੇਟਾਈਟਿਸ ਬੀ ਇੱਕ ਗੰਭੀਰ ਲੀਵਰ ਰੋਗ ਹੈ ਜੋ ਹੈਪੇਟਾਈਟਿਸ ਬੀ ਵਾਇਰਸ ਨਾਲ ਸੰਕਰਮਣ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਨੂੰ ਸੰਖੇਪ ਵਿੱਚ HBV ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।1
ਐਕਿਊਟ ਹੈਪੇਟਾਈਟਿਸ ਬੀ ਛੋਟੀ ਮਿਆਦ ਵਾਲੇ ਸੰਕਰਮਣ ਨੂੰ ਸੰਦਰਭਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਵਾਇਰਸ ਨਾਲ ਸੰਕਰਮਿਤ ਹੋਣ‘ਤੇ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਪਹਿਲੇ 6 ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਸੰਕਰਮਣ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਇੱਕ ਹਲਕੀ ਬਿਮਾਰੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿੱਚ ਭਰਤੀ ਹੋਣ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਜਾਂ ਕੋਈ ਵੀ ਲੱਛਣ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ।1
ਕ੍ਰੋਨਿਕ ਹੈਪੇਟਾਈਟਿਸ ਬੀ ਹੈਪੇਟਾਈਟਿਸ ਬੀ ਵਾਇਰਸ ਨਾਲ ਜੀਵਨ ਭਰ ਸੰਕਰਮਿਤ ਰਹਿਣ ਨੂੰ ਸੰਦਰਭਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਹੈਪੇਟਾਈਟਿਸ ਬੀ ਵਾਇਰਸ ਨਾਲ ਸੰਕਰਮਿਤ 90% ਨਵਜਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਕ੍ਰੋਨਿਕ ਸੰਕਰਮਣ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ। ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ, ਲਗਭਗ 5% ਬਾਲਗਾਂ ਵਿੱਚ ਹੈਪੇਟਾਈਟਿਸ ਬੀ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋਵੇਗਾ। ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਕ੍ਰੋਨਿਕ ਹੈਪਾਟਾਈਟਸ ਬੀ ਗੰਭੀਰ ਸਿਹਤ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਲੀਵਰ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ, ਸਿਰੋਸਿਸ, ਲੀਵਰ ਕੈਂਸਰ, ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਮੌਤ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ।1
ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਤਕਰੀਬਨ 24 ਕਰੋੜ ਲੋਕ ਹੈਪੇਟਾਈਟਿਸ ਬੀ ਵਾਈਰਸ (ਐਚਬੀਵੀ) ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਜਾਤੀ ਸੰਬੰਧੀ ਆਬਾਦੀ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਉੱਚਤਰ ਪ੍ਰਬਲਤਾ ਦਰ ਨਾਲ 3.0% ਦੀ ਲਗਭਗ HBV ਕੈਰੀਅਰ ਦਰ ਹੈ। 1.25 ਬਿਲੀਅਨ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੀ ਅਬਾਦੀ ਦੇ ਨਾਲ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ 37 ਮਿਲੀਅਨ ਤੋਂ ਵੱਧ HBV ਕੈਰੀਅਰ ਹਨ ਅਤੇ HBV ਬੋਝ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਹਿੱਸਾ ਯੋਗਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ।2
ਹੈਪੇਟਾਈਟਿਸ ਬੀ ਵਾਇਰਸ ਹੈਪੇਟਾਈਟਿਸ ਬੀ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਹੈਪੇਟਾਈਟਿਸ ਬੀ ਵਾਇਰਸ ਸੰਕਰਮਿਤ ਵਿਅਕਤੀ ਨਾਲ ਖੂਨ, ਸੀਮਨ ਜਾਂ ਹੋਰ ਸਰੀਰਕ ਤਰਲ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਰਾਹੀਂ ਫੈਲਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੁਆਰਾ ਸੰਪਰਕ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ3
- ਹੈਪੇਟਾਈਟਿਸ ਬੀ ਨਾਲ ਸੰਕਰਮਿਤ ਮਾਂ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਣ‘ਤੇ
- ਸੰਕਰਮਿਤ ਵਿਅਕਤੀ ਨਾਲ ਅਸੁਰੱਖਿਅਤ ਜਿਨਸੀ ਸੰਬੰਧਾਂ ਨਾਲ
- ਸੰਕਰਮਿਤ ਵਿਅਕਤੀ ਨਾਲ ਦਵਾਈ ਵਾਲੀਆਂ ਸੂਈਆਂ ਜਾਂ ਹੋਰ ਦਵਾਈ ਸਮੱਗਰੀ ਸਾਂਝਾ ਕਰਨ ਨਾਲ
- ਕਿਸੇ ਸੰਕਰਮਿਤ ਵਿਅਕਤੀ ‘ਤੇ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਸੂਈ ਗਲਤੀ ਨਾਲ ਚੁੱਭ ਜਾਣ ‘ਤੇ
- ਕਿਸੇ ਸੰਕਰਮਿਤ ਵਿਅਕਤੀ‘ਤੇ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਸਹੀ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਸਾਫ਼ ਨਾ ਕੀਤੇ ਜਾਂ ਸਭ ਵਾਇਰਸਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸੂਖਮ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਫ਼ ਨਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਟੂਲਸ ਨਾਲ ਟੈਟੂ ਬਣਾਉਣ ਜਾਂ ਵਰਤਣ ਨਾਲ
- ਕਿਸੇ ਸੰਕਰਮਿਤ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਖੂਨ ਜਾਂ ਖੁਲ੍ਹੇ ਜ਼ਖਮ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਆਉਣ
- ਇੱਕ ਸੰਕਰਮਿਤ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਰੇਜ਼ਰ, ਬੂਰਸ਼, ਜਾਂ ਨੇਲ ਕਲਿੱਪਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਨਾਲ।
ਵਾਇਰਸ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਬਿਮਾਰੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਤੱਕ 1.5 ਤੋਂ 6 ਮਹੀਨਿਆਂ ਤੱਕ ਦੀ ਇਨਕਿਉਵੇਸ਼ਨ ਮਿਆਦ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਐਕਿਉਟ ਫੇਜ਼ ਦੇ ਦੌਰਾਨ (ਸੰਕਰਮਣ ਦੇ 6 ਮਹੀਨੇ ਪਹਿਲਾਂ) ਅਧਿਕਤਮ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਕੋਈ ਲੱਛਣ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜਾਂ ਹਲਕੀ ਬਿਮਾਰੀ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਐਕਿਉਟ HBV ਸੰਕਰਮਣ ਦੇ ਲੱਛਣ, ਜਦੋਂ ਮੌਜੂਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ:4,5
ਐਕਿਉਟ ਹੈਪੇਟਾਈਟਿਸ ਬੀ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ, ਡਾਕਟਰ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਆਰਾਮ, ਉਚਿਤ ਪੋਸ਼ਣ, ਤਰਲ ਪਦਾਰਥ ਅਤੇ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਮੈਡੀਕਲ ਨਿਗਰਾਨੀ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਕੁਝ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿੱਚ ਦਾਖ਼ਲ ਕਰਨ ਦੀ ਵੀ ਲੋੜ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਕ੍ਰੋਨਿਕ ਹੈਪੇਟਾਈਟਿਸ ਬੀ ਨਾਲ ਰਹਿ ਰਹੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਲੀਵਰ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਲਈ ਮੁਲਾਂਕਣ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਿਯਮਤ ਅਧਾਰ ‘ਤੇ ਨਿਗਰਾਨੀ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਇਲਾਜ ਉਪਲਬਧ ਹਨ ਜੋ ਲੀਵਰ ਦੇ ਬਿਮਾਰੀ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਹੌਲਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਰੋਕ ਸਕਦੇ ਹਨ।1
- ਨਸ਼ੇ ਦਾ ਵਿੱਚ ਖਾਲੀ ਥਾਂ ਛੱਡੋ
- ਹੇਮੋਡਾਇਲਿਸਿਸ ਮਰੀਜ਼
- ਸਿਹਤ ਦੇਖਭਾਲ ਅਤੇ ਜਨਤਕ ਸੁਰੱਖਿਆ ਕਰਮਚਾਰੀ ਜੋ ਖੂਨ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕਰਦੇ ਹਨ
- ਇੱਕ HBV-ਸੰਕਰਮਿਤ ਜੀਵਨ ਸਾਥੀ ਨਾਲ ਜਿਨਸੀ ਸਬੰਧ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕ
- ਇੱਕ ਪੁਰਖ ਜੋ ਦੂਜੇ ਪੁਰਖ ਨਾਲ ਜਿਨਸੀ ਸਬੰਧ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ
- ਉਹ ਜਿਹੜੇ ਜੋ HBV-ਸੰਕਰਮਿਤ ਵਿਅਕਤੀ ਨਾਲ ਇੱਕੋ ਘਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ
- ਉੱਥੇ ਖੜ੍ਹੇ ਯਾਤਰੀ ਜਿੱਥੇ ਹੈਪੇਟਾਈਟਿਸ ਬੀ ਸੰਕਰਮਣ ਆਮ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਸਥਾਨਕ ਆਬਾਦੀ ਨਾਲ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਸੰਪਰਕ ਕਰਕੇ ਫੈਲਾਏਗਾ।
ਡਾਕਟਰ ਤੁਹਾਡੇ ਮੈਡੀਕਲ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਇਤਿਹਾਸ, ਸਰੀਰਕ ਜਾਂਚ, ਅਤੇ ਖੂਨ ਜਾਂਚਾਂ ਦੇ ਅਧਾਰ ‘ਤੇ ਹੈਪੇਟਾਈਟਿਸ ਬੀ ਦਾ ਨਿਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਨੂੰ ਹੈਪੇਟਾਈਟਿਸ ਬੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਤੁਹਾਡਾ ਟ੍ਰਾਂਸੀਐਂਟ ਇਲਾਸਟੋਗ੍ਰਾਫੀ, ਤੁਹਾਡੇ ਲੀਵਰ ਦਾ ਇੱਕ ਖਾਸ ਅਲਟਰਾਸਾਉਂਡ ਅਤੇ ਲਿਵਰ ਬਾਓਪਸੀ ਵਰਗੀਆਂ ਤੁਹਾਡੇ ਲੀਵਰ ਦੀਆਂ ਵਧੀਕ ਜਾਂਚਾਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।3
ਹਾਂ। ਹੈਪੇਟਾਈਟਿਸ ਬੀ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਸਰਵੋਤਮ ਤਰੀਕਾ ਟੀਕਾਕਰਨ ਹੈ। ਹੈਪੇਟਾਈਟਿਸ ਬੀ ਟੀਕਾ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ 6 ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੀ ਮਿਆਦ ਵਿੱਚ 3 ਸ਼ਾਟਾਂ ਤੱਕ ਦੀ ਸੀਰੀਜ ਵੱਜੋਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਲੰਬੀ ਮਿਆਦ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਪੂਰੀ ਸੀਰੀਜ਼ ਲੋੜੀਂਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।1
ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਧਿਆਨ ਦਿਓ: ਤੁਹਾਨੂੰ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਦੇਣ ਲਈ ਸਰਵੋਤਮ ਵਿਅਕਤੀ ਤੁਹਾਡਾ ਡਾਕਟਰ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਦਿਅਕ ਬਰੋਸ਼ਰ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਜਾਣਕਾਰੀ ਤੁਹਾਡੇ ਡਾਕਟਰ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ ਮੈਡੀਕਲ ਸਲਾਹ ਨੂੰ ਪ੍ਰਤੀ ਸਥਾਪਿਤ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਡੇ ਕੋਲ ਆਪਣੀ ਮੈਡੀਕਲ ਸਥਿਤੀ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਸਵਾਲ ਹੈ ਤਾਂ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਆਪਣੇ ਡਾਕਟਰ ਜਾਂ ਯੋਗ ਸਿਹਤ ਪ੍ਰਦਾਤਾ ਨੂੰ ਪੁੱਛੋ।
ਬੇਦਾਅਵਾ:
ਇੱਥੇ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸਮੱਗਰੀ ਦਾ ਮੰਤਵ ਸਿਰਫ ਅਤੇ ਸਿਰਫ ਹੈਪੇਟਾਈਟਸ ਸੰਬੰਧੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਅਤੇ ਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਤੀਜੀ-ਧਿਰ ਲਈ ਕੋਈ ਵੀ ਹਵਾਲਾ ਅਤੇ/ਜਾਂ ਕੋਈ ਲਿੰਕ, Mylan ਵੱਲੋਂ ਸਮਰਥਨ ਜਾਂ ਵਾਰੰਟੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਹਰ ਸੰਭਵ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਜਾਣਕਾਰੀ ਸਹੀ ਅਤੇ ਬਿਲਕੁਲ ਨਵੀਂ ਹੋਵੇ, Mylan ਇੱਥੇ ਵਿਸਥਾਰ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸਮੱਗਰੀ ਰਾਹੀਂ ਅੱਗੇ ਵੰਡੀ ਗਈ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕਿਸਮ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੀ ਸਪਸ਼ਟਤਾ ਦੀ ਕੋਈ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕੋਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਇੱਥੇ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਹੁੰਦੀ ਗਲਤੀ, ਭੁੱਲ ਅਤੇ ਕਾਨੂੰਨੀ ਜਾਂ ਹੋਰ ਨਤੀਜਿਆਂ ਲਈ, ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਨਹੀਂ ਠਹਿਰਾਇਆ ਜਾਵੇਗਾ ਅਤੇ ਇਸ ਕਰਕੇ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੇਣਦਾਰੀ ਦਾ ਖੰਡਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਹੈਪੇਟਾਈਟਸ ਬਾਰੇ ਵਧੇਰੇ ਜਾਣਨ ਲਈ ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਡਾਕਟਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕਰੋ। ਤੁਹਾਡਾ ਡਾਕਟਰ ਹੀ ਤੁਹਾਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਸਲਾਹ ਦੇ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਜਾਣਕਾਰੀ ਤੁਹਾਡੇ ਡਾਕਟਰ ਵੱਲੋਂ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਡਾਕਟਰੀ ਸਲਾਹ ਦਾ ਵਿਕਲਪ ਨਹੀਂ ਹੈ।
References:
- 1. CDC Hepatitis B – General Informations. Available from https://www.cdc.gov/hepatitis/hbv/pdfs/HepBGeneralFactSheet.pdf. Accessed on 25th July 2018.
- 2. Pankaj Puri et al. Tackling the Hepatitis B Disease Burden in India. J Clin Exp Hepatol. 2014 Dec; 4(4):312–319.Published online 2014 Dec 15. doi: 10.1016/.j.jceh.2014.12.004.
- 3. U.S. Department of health and Human services. SAN FRANCISCO DEPARTMENT OF PUBLIC HEALTH.DISEASE PREVENTION & CONTROL. Available from https://www.sfcdcp.org/infectious-diseases-a-to-z/d-to-k/hepatitis-b/. Accessed on 25th July 2018.
- 4. POPULATION HEALTH DIVISION. SAN FRANCISCO DEPARTMENT OF PUBLIC HEALTH.DISEASE PREVENTION & CONTROL. Available from https://sfcdcp.org/infectious-diseases-a-to-z/d-to-k/hepatitis-b/. Accessed on 25th July 2018.
- 5. Web.stanford.edu. (2018). Hep B Patient Ed. [online] Available at: http://web.stanford.edu/group/virus/hepadna/2004tansilvis/Patient%20Ed.htm. [Accessed 16 Aug. 2018]
